Солтүстік Қазақстан облысының тұрақты дамуы бойынша ғылыми ынтымақтастық

BR 24993222 бағдарламасы аясында «Солтүстік Қазақстан облысы аумағының табиғи-шаруашылық ұйымдастырылуы үшін шешім қабылдауды қолдау жүйесін құру: тұрақты даму контекстінде» 2024 жылғы 8-16 желтоқсан аралығында аталған бағдарламаның орындаушы ғалымдар тобы Ермеков Ф.К., Иманмади Д., Керимов У.К., Абдыгалиев С.С., Бектұрғанов А.Е., Карабкин Н.Н. және Сейсенбіқызы Б. Қытай Халық Республикасының Ланьчжоу және Бейжің қалаларына іссапарға жіберілді. Іссапардың мақсаты: 2025 жылға арналған жобаның күнтізбелік жоспарын талқылау, сондай-ақ 2026 жылға жоспарланған жұмыстардың бір бөлігін 2025 жылға ауыстыру. Бұл жұмыстар: мақалалар жариялау, монография жазуға арналған материалдарды дайындау және білім беру бағдарламасын әзірлеу. Іссапар барысында Қытай мен Қазақстан ғалымдары бағдарламаның күнтізбелік жоспарын орындауға және болашақ ынтымақтастықты стратегиялық жоспарлауға бағытталған ортақ міндеттерді айқындауда консенсусқа қол жеткізді.

Солтүстік Қазақстан облысында тұрақты даму бойынша зерттеу жұмыстары жүргізілді

2024 жылдың 5-10 қарашасы аралығында Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университетінің ғалымдар тобы Солтүстік Қазақстан облысы, Петропавл қаласында іссапарда болды. Іссапар «Тұрақты даму жағдайында Солтүстік Қазақстан облысы аумағының табиғи-экономикалық дамуының шешімдерін қамтамасыз ету жүйесін құру» (BR 24993222) бағдарламасы аясында ұйымдастырылды.

Ауылдық аумақтардың тұрақты дамуы бір жағынан табиғи ресурстық шектеулерді анықтайды, ал екінші жағынан, ауылдық қауымдастықтардың әлеуметтік-экономикалық дамуының, шаруашылық субъектілердің, экономика диверсификациясының және қоршаған ортаны қорғау инженериясының мүмкіндіктерін анықтайды. Зерттеудің негізінде Солтүстік Қазақстан облысындағы көлік-коммуникация, әлеуметтік-демографиялық және экономикалық көрсеткіштердің төмен болуы туралы гипотеза жатыр, бұл экономикалық дамудың жеткіліксіз деңгейін қалыптастырады. Аймақ экономикасының табиғи-климаттық, саяси және экономикалық ауытқуларға тұрақтылық көрсеткіштері салыстырмалы түрде төмен болады деп күтілуде.

Қойылған мақсаттарға жету үшін әртүрлі әдістер қолданылады: геоақпараттық картографиялау, деректерді қалыпқа келтіру және агрегаттау әдістері, ғарыштық суреттерді (стереооптикалық, мультиспектралды, жылу, радиолокациялық, гравиметриялық) қашықтықтан зерттеу, көпөлшемді аналитикалық модельдеу, процесс-аналитикалық иерархия әдістері, шешімдерді қолдау жүйесін құру.

• Ауыл шаруашылығын жүргізудің тұрақты әдістерін әзірлеу.
• Климаттық өзгерістерге бейімделетін ауыл шаруашылығы дақылдарының тұрақтылығын арттыру.
• Ауыл шаруашылығы қалдықтарын азайту.

• Солтүстік Қазақстан облысын тұрақты өсу қағидаларына сәйкес құрылымдаудың тұжырымдамалық негіздері әзірленеді.
• Ғаламдық аумақтарды кеңістіктік-ландшафттық құрылымдау негізінде тиімді игеру бойынша әлемдік тәжірибелер талданады.
• Климаттық, су және жер ресурстары зерттеледі.
• Әлеуметтік-экономикалық дамудың негізі ретінде еңбек ресурстары бағаланады.
• Көлік-коммуникация мүмкіндіктері мен қызметтерге қолжетімділік зерттеледі.
• Зерттелген аумақтардың тұрақты дамуының экономикалық тиімділігі бағаланады.
• Жерді пайдалану және жер құрылымдау бойынша сандық карталар сериясы құрылады.
• Еңбек және жер ресурстарын, облыстың экономикалық әлеуетін ескере отырып, аумақты кеңістіктік-ландшафттық жоспарлаудың нұсқасы анықталады.
• Солтүстік Қазақстан облысын тұрақты өсу бағытында дамытуға арналған шаралар кешені әзірленеді.
• Әдістемелік нұсқаулар мен нұсқаулықтар жобасы жасалады.
• Солтүстік Қазақстан облысының аумақты дамыту бағдарламасына толықтырулар енгізу бойынша ұсыныстар әзірленеді.

• Әзірге нәтижелер көрсетілмеген.

Бағдарлама аясында аумақтарды кеңістіктік-ландшафттық құрылымдау негізінде тиімді игеру бойынша әлемдік тәжірибелер талданады. Климаттық, су және жер ресурстарын бағалау үшін қазіргі заманғы ГАЖ және ҚЖЗ технологиялары, стереооптикалық, мультиспектралды, жылу ғарыштық суреттер, радиолокациялық зерттеу және гравиметрия әдістері қолданылады.

Сондай-ақ, көпөлшемді аналитикалық модель ұйымдастырылады. Бұл модель уақыттық дифференциациядағы ретроспективті және болжамды деректердің ақпараттық қабаттарын, еңбек ресурстарын, көлік-коммуникациялық мүмкіндіктерді және тұрақты дамудың экономикалық тиімділігін қамтиды. Алынған деректер негізінде жерді пайдалану және жер құрылымдау бойынша цифрлық карталар сериясы жасалады және аумақты кеңістіктік-ландшафттық жоспарлаудың оңтайлы нұсқасы анықталады.

Бағдарлама Солтүстік Қазақстан облысының табиғи-шаруашылық құрылымын тұрақты даму негізінде қайта құруға бағытталған бейімделу концепциясын әзірлеуді қамтиды. Бұл концепция климаттық өзгерістер, геосаяси және экономикалық жағдайлар, табиғи апаттар және экожүйеге әсер ететін басқа да қауіптерді басқарудың тиімді шараларын қамтиды.

Бағдарламаның негізгі ерекшеліктерінің бірі — аумақты құрылымдау үшін әзірленген технологияларды (ГАЖ, ҚЖЗ және процесс-аналитикалық иерархия әдістерін) масштабтау. Бұған Солтүстік Қазақстан облысында еріген суды пайдалану негізінде суармалы егіншілікті дамытуға және шешім қабылдауды қолдау жүйесін (DSS) құруға басымдық беріледі.

DSS үш арнайы модульден тұрады:

• Жерді пайдаланудың әлеуеті
• Ластану және геотехникалық қауіптермен байланысты тәуекелдер
• Қолданыстағы нысандардың экономикалық өміршеңдігін бағалау деректері

Бағдарламаны іске асыру мыналарды қамтамасыз етеді:

• Цифрлық рельеф моделін (ЦРМ) және жергілікті жердің (ЦЖМ) модельдерін құру әдіснамасы
• Көпөлшемді аналитикалық модель ұйымдастыру
• Аумақты жоспарлаудың шешім қабылдауды қолдау жүйесін құру

Бағдарламаны жүзеге асыру барысында келесі жарияланымдар мен нәтижелер жоспарланған:

• Бағдарлама ғылыми бағыты бойынша Web of Science базасындағы 1 (бірінші), 2 (екінші) және 3 (үшінші) квартильдердегі рецензияланатын ғылыми басылымдарда және Scopus базасындағы CiteScore процентилі кемінде 50 (елу) болатын журналдарда 9 (тоғыз) мақала мен (немесе) шолулар.
• КОКНВО ұсынған журналдарда 10 (он) мақала.
• ҚазҰАИУ ғылыми кеңесі ұсынған 1 (бір) монография.
• Қазақстан Республикасы Ұлттық зияткерлік меншік институтында тіркелген 5 (бес) зияткерлік меншік объектілері (патент немесе IT саласындағы өтінімдер үшін авторлық куәлік).

Патент туралы мәлімет:

• 1-мысал: Патентке енгізілген мәліметтер.
• 2-мысал: Патентке қатысты қосымша ақпарат.

Потенциалды пайдаланушылар үшін пайдалы ақпарат:

• 1-мысал: Қолданушыларға арналған пайдалы деректер.
• 2-мысал: Жобаның практикалық қолданылу мүмкіндіктері.